Հետաքրքիր ազգ ենք, ով ինչից ասես խոսում է, մեկնաբանում, ու կարևոր չի՝ մասնագե՞տ է, հասկանու՞մ է, չի հասկանում։ Խոսում է։ Պատմագետ չի, քաղաքագետ չի, միջազգայնագետ չի, բայց գիտի, որ Սևրի պայմանագրով ԱՄն-ը Հայաստանը 160 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածք ունեցող պետություն էր թողել, բայց էն էլ ռուսները եկան վերցրին հայերիս ձեռքից ու տվեցին թուրքերին։

Այն, որ հայր և որդի Ալիևները բացարձակ նման չեն իրար՝ փաստ է: Նրանք տարբեր են թե՛ մտածելակերպով, թե՛ գործելաոճով, թե՛ խոսույթով և թե՛ պահվածքով: Հեյդարը լուրջ էր, զուսպ, ինչ-որ տեղ՝ անկեղծ, համակերպվող էր, գիտակցող ու քիթը գետնին կպնող: Դրա համար ընկալելի կերպար էր և հարգանք էր վայելում սովետմիության բարձրաստիճան ղեկավարների կողմից:

Հաքան Ֆիդանի մասին շատ խոսվեց և դա պատահական չէր։ Միջազգային մամուլը գրեց, որ Էրդողանի ընկերն է ու վստահելին։

Անվտանգության նոր ճարտարապետությունը, որի մասին շարունակ թմբկահարում է մարդամեկը, Թուրքիայի ազդեցության մեծացումն է Հայաստանում։ Պատերազմում Թուրքիայի խաղադրույքը պայմանական Մատաղիսի ադրբեջանականացումը չի եղել, այլ Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում ռազմավարական շահերի իրացումը։ Դա հնարավոր էր իրագործել երկու ճանապարհով.

Ադրբեջանական աղբյուրների փոխանցմամբ, պաշտոնական Բաքուն հաստատակամ է «անկլավները վերադարձնելու» հարցում, սակայն չի շտապում հստակ դիրքորոշում հայտնել Արծվաշենի հետագա ճակատագրի վերաբերյալ:

Տեղին հակազդեցության չարժանանալով՝ հակառակորդն ավելի է նախահարձակ լինում և լպիրշանում. հերթական ապացույցը՝ Ադրբեջան հորջորջվող բռնապետության ղեկավար Ալիևի ղաչաղաբարո բարբաջանքներն ու հոխորտանքներն են՝ ուղղված Արցախի պետական ինստիտուտներին ու անձերին:

Կարծես թե սրվում է պայքարը Վրաստանի համար: Հետխորհրդային տարածությունում Ռուսաստանի ազդեցության չեզոքացման նպատակով արևմտյան քաղտեխնոլոգների մշակած «գունավոր հեղափոխությունների» ծրագիրը առաջինը կիրարկվեց Վրաստանում` 2003-ին, երբ «վարդերի հեղափոխության» առաջնորդ Սաակաշվիլին եկավ իշխանության: Դրանից հետո, քսան տարվա ընթացքում, Արևմուտքը հսկայական ռեսուրսներ է ծախսել Վրաստանին իր բևեռում պահելու և նրա հակառուսականությունը կարծրացնելու համար: Արդյունքում երկիրը կորցրել է Հարավային Օսիան և Աբխազիան, անցել է 2008թ. պատերազմի բովով: Վրաց հասարակությունը համբերատարությամբ սպասել է, հույս ունենալով, որ կստանա ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին անդամակցություն, որը դեռևս մնում է օդում կախված: Ուստի պատահական չէր Սաակաշվիլու պարտությունը ռուսական միջավայրում ձևավորված օլիգարխ Իվանիշվիլու քաղաքական ուժից:

Հարավային Կովկասը որևէ գլոբալ կենտրոնի համար առանձին, մասնատված հետաքրքիր չէ։ Որպեսզի Հարավային Կովկասը ռազմավարական ամբողջական նշանակություն ունենա, պետք է լինի ամբողջական` Հայաստան, Վրաստան և Ադրբեջան։ Պատահական չէ, որ դեռ 1918-ին Ռուսական կայսրության վերացմամբ սկիզբ առած առաջին գաղափարը հենց Անդրկովկասյան ընդհանուր պետության գաղափարն էր, որը աջակցություն էր ստանում արևմտյան պետությունների կողմից, սակայն ռեգիոնալ ձևափոխումները և քեմալականների կշռի բարձրացումը տապալեցին այս գաղափարը։

Անկեղծօրէն, այս կէտին վրայ այլևս իմաստ չունին կացութիւնը բացատրող բոլոր վերլուծականները, երբ մեր հաւաքական գիտակցութեան առջև դրուած է հայ մարդուն գաղափարական յանձնառութեան արիւնոտ խնդիրը։

Նիկոլ Փաշինյանի երեկվա ասուլիսից վերջնականապես պարզ դարձավ, որ նա Ղարաբաղը հանձնում է Ադրբեջանին։ Պարզ դարձավ նաև, որ 2020-ի պատերազմից հետո Հայաստանի ինքնիշխան տարածքից կորսված հատվածներից բացի՝ «անկլավների» քողի տակ նա հանձնում է լրացուցիչ տարածքներ, որոնք միանշանակ վնասելու են մեր բարեկամ երկու երկրների՝ Իրանի և Վրաստանի հետ ռազմավարական հաղորդակցությունները, ինչը բնականաբար առաջացնելու է անվտանգային լրջագույն խնդիրներ։ Կասկած չունեմ՝ շուտով նաև կլսենք, որ Ադրբեջանին տրվում է միջանցք «ոչ միջանցքային տրամանաբնությամբ»։